İnşirâh Suresi 1. Ayet

“Senin kalbini açıp genişletmedik mi?” diye çevirdiğimiz 1. âyetteki “şerh-i sadr” kavramını Râgıb el-İsfahânî, “kalbin ilâhî bir nur ile Allah tarafından bir huzur ve sükûnet, bir rahatlık ile genişletilmesi” şeklinde açıklamıştır (el-Müfredât, “şrh” md.). Hz. Peygamber’in kalbinin açılıp genişletilmesi ifadesini, Zümer sûresinin 22. âyeti de dikkate alındığında, onun beşerî idrak kapasitesinin vahiy ile arttırıldığına ve âzami seviyeye çıkarıldığına işaret olarak anlamak uygun olur. Müfessirler bunu, ona indirilen vahyi anlaması, koruması ve peygamberlik görevini yerine getirebilmesi için kendisine verilmiş olan zihin açıklığı, mâneviyat yüksekliği gibi mânalarla da açıklamışlardır. Bazı müfessirler ise Duhâ sûresinin devamı mahiyetinde olan bu âyetlerde, bir süre ara verilmiş olan vahyin yeniden başlamasıyla Hz. Peygamber’in mâneviyatının güçlendirildiğine değinildiği kanaatindedir. 2 ve 3. âyetlerde, Resûlullah’ın belini büktüğü bildirilen “yükün kaldırılması”ndan maksadın ne olduğu konusunda değişik açıklamalar yapılmıştır (bk. Râzî, XXXII, 4-5). Bize göre Allah’ın bir lütuf olarak onun omuzlarından kaldırdığı yük iki şekilde açıklanabilir: a) Arasında yaşadığı topluluğun inanç ve ahlâk yönünden içine düştüğü durumdan dolayı duyduğu ıstırabın, Allah’ın kendisini vahye mazhar kılıp kalbine ümit ve ferahlık vermesi suretiyle dindirilmesi veya hafifletilmesi; b) Tevhid inancını ve insan ilişkilerinde adalet, dürüstlük, merhamet, iyilikte yardımlaşma gibi erdemleri hâkim kılma mücadelesinde birçok ilâhî destek ve inayete mazhar kılınması. Hz. Peygamber’in “şanının yüceltilmesi”ne müfessirler, Resûlullah’ın adının mukaddes kitaplarda zikredilmesini ve geleceğinin müjdelenmesini, kelime-i şehâdette onun isminin Allah’ın ismiyle birlikte yer almasını, gökyüzünde melekler, yeryüzünde müminler tarafından hürmetle anılmasını, Kur’an’da Allah’a itaatle birlikte ona da itaat edilmesinin emredilmesini örnek gösterirler (bk. Şevkânî, V, 542). Âlemlere rahmet olarak gönderilmiş olması da (bk. Enbiyâ 21:107) onun şanının yüceltildiğini ifade eder. Ayrıca erken döneme ait olan bu âyeti, ileride Resûlullah’ın isminin ve tebliğ ettiği dinin bütün dünyada tanınıp yayılacağını bildiren bir müjde olarak anlamak da mümkündür. Yine, Kur’an’da onun müstesna niteliklerini, Allah katındaki konumu ve değerini açıklayan âyetler de bu bağlamda “şanını yüceltme” olarak değerlendirilebilir.

Bu ayet Duhâ suresi 7. ayetin açıklamasıdır. Sanıldığı gibi, masum bir çocukken Hz. Muhammed’in kalbinin yarılması ve maddi bir şekilde ve temizlenmesi gibi kabuller, Kur’anî dayanaktan yoksundur.  

[773] İnşirâh sûresi hakkında genel bilgi için bk. Bayraklı, KUR’ÂN TEFSÎRİ, XXI, 203.[774] Hz. Peygamber’e verilen bazı nimetler hakkında bilgi için bk. Bayraklı, KUR’ÂN TEFSÎRİ, XXI, 205-209.  

1- Sıkıntılarına, kara kara düşünmene, ne yapacağını bilmemene son vermedik mi? Seni rahatlatmadık mı?  

Manen göğsünü açıp peygamberlikle, bilgiyle genişletmedik mi? Bu yüzden peygamberliğe koyuldun, eziyetlere dayandın, kalbin. imanla yatıştı.  

Göğsü genişletip ferahlatmaktan söz eden bu ayet, Cibril'in kalp ameliyatı yaparak Muhammed'in kalbini temizlediği biçimindeki uydurma rivayetlerle çarpıtılmıştır. Bu ayetin muhatabı sadece Muhammed peygamber değil, tüm inananlardır. Bak 6:125; 20:25; 39:22.  

[4] Mekke'de nâzil olmuş (8) âyettir.[5] Kıldık da peygamberliğin ağır teklifini, müşriklerin eza ve cefalarını yüklendin, kalbin hikmetle doldu.  

(“İnşirah” açılmak, genişlemek, sevinmek manalarına gelir. Duhâ suresinden sonra Mekke’de nazil olmuştur ve 8 ayettir. Bu surede peygamberimizin, çocukluğunda risalete hazırlamak üzere kalbinin açılıp arıtılmasından söz edilmektedir. Ayrıca, onun getirdiği dindeki kolaylıklara dikkat çekilerek Allah’a şükretmeye teşvik edilmektedir.)  

Mekke döneminin başlarında, bir önceki Duhâ sûresinden hemen sonra indirilmiştir. “Şerh: Açma, ferahlık verme” veya aynı anlamdaki “İnşirâh” adlarıyla bilinen sûre, adını birinci ayetinde geçen “neşrah” fiilinden almıştır. 8 ayettir.  

1 Şerh: Eti açıp genişletmek, gizli olanı ortaya çıkarmak, izah etmek demektir. Sadr: İnsanın gövdesinin belinden başına doğru olan ön ve üst kısmı, sine, göğüs veya bağır demektir. Şerh-i sadr: Göğsü açıp genişletmek demek olduğu halde, kinâye olarak; “kalbe ferahlık vermek, gönlünü açmak ve nefsi herhangi bir fiil veya söze açmak anlamında” daha çok kullanıldığı için, bu kinâyeli anlam tercih edilmiştir. Şerh-i Sadr konusunda iki görüş vardır: 1- Peygamberimizin çocukluğunda, Peygamberliği esnasında veya mirac gecesinde göğsü yarılıp, kalbi çıkarılıp, yıkanarak tekrar yerine konduktan sonra îman ve hikmet ile doldurulmasıdır ki; bu ihtilaflıdır. Müfessirlerin bir kısmı, bu rivâyetleri reddetmiştir. Buhârî, Müslim, Tirmizî ve Neseî’de zikredilen mirac hadisindeki olayın ise, uyku ile uyanıklık arası olduğu ifâde edilmiştir. 2- Peygamberimizin gönlünün bütün önemli olaylara açılması, telâş etmemesi, şaşırmaması, bütün mü’minlere şefkatle davranması anlamındadır ki; bu kelime (En’am: 125, Nahl: 106, Zümer: 22, Tâ Hâ: 22)’de de benzeri anlamda kullanılmıştır. Bunu Elmalılı: [Hz. Peygamber (s.a.v) peygamber olarak gönderilince Allah'tan başka ilâhlardan ve onlara tapanlardan uzak olmak, insanlar ve cinlerle uğraşmak önce zor gelmiş, göğsünü daraltmıştı. Fakat Allah, ona öyle âyetler göstermişti ki bunlarla bütün o zorlukları aşma gücü ve imkânı bulmuş ve yüklenmiş olduğu her meşakkat, her şey gözünde küçülmüş idi. O şekilde ki kalbinden bütün tasa ve düşünceleri çıkarmış, ancak bir tek düşünce bırakmıştı. Çoluk çocuğun nafakası sıkıntılarını tınmaz, insanlardan ve cinlerden gelen eziyetlere önem vermez olmuştu. Şu halde “şerh-i sadr”, dünyanın değersizliğini ve ahiretin değerini bilmekten ibaret olur ki bunun benzeri “Allah kimi dosdoğru yola iletmek isterse, onun gönlünü İslâm'a açar. Kimin de saptırılmasını isterse onun da gönlünü, sanki göğe çıkıyormuş gibi iyice daraltır. (Allah dilerse) îman etmeyen kimseleri işte böyle pislik içerisinde bırakıverir.” (En'âm: 125) âyetidir] şeklinde izah etmiştir.  

[5785] Lafzen: “senin için”. Bu, hem “sen benim için kul kadar yaparsan, Ben de senin için Allah kadar yaparım” vurgusuna, hem de “ne yaptıksa senin için, senin lehine yaptık” vurgusuna sahiptir. [5786] Kur’an’da şerh, olumlu ve olumsuz anlamlarıyla beş yerde geçer. Hepsi de Mekkîdir ve hepsi de göğse nisbetle kullanılır. Göğüs ise, ister tekil (sadr) ister çoğul (sudûr) kullanılsın, organ anlamında hiç gelmez. “Gönül, zihin” karşılığında kullanılır. Şerh, Zümer 22 ve En’âm 125’te “iç aydınlanma” ile sonuçlanmış, Tâhâ 25’te “kolaylık ve dilden düğüm çözme” ile bitişik kullanılmıştır. Buradaki ferahlatmanın niteliğini devamındaki âyetler açıklamaktadır.  

Mirac gecesi Efendimiz Kâbe’nin yanında iken melekler tarafından göğsünün yarılıp zemzem suyu ile yıkanarak ilim ve hikmetle doldurulmasına işarettir.  

6188 Cf. the prayer of Moses in 20:25. The breast is symbolically the seat of knowledge and the highest feelings of love and affection , the treasure house in which are stored thejewels of that quality of human character which approaches nearest to the divine. The Prophet's human nature had been purified, expanded, and elevated, so that he became a Mercy to all Creation. Such a nature could afford to ignore the lower motives of ordinary humanity which caused shameful attacks to be made on him. Its strength and courage could also bear the burden of the galling work which it had to do in denouncing sin, subduing it, and protecting Allah's creatures from its oppression.