Haşr Suresi 1. Ayet

Tesbih terimi kısaca, bir yandan “şuurlu varlıkların iradî olarak Allah Teâlâ’nın her türlü noksanlıktan uzak olduğunu söz ve davranışlarla ortaya koymaları” diğer yandan da “evrendeki bütün varlıkların ilâhî yasalara zorunlu olarak boyun eğip O’nun hükümranlığını itiraf etmeleri” anlamına gelir (ayrıca bk. İsrâ 17:44).

[620] Haşr sûresi hakkında genel bilgi için bk. Bayraklı, KUR’ÂN TEFSÎRİ, XIX, 135.  

1- Allah'ı kendisine yakışmayan niteliklerden uzak tutmak, her türlü noksanlıktan arındırmak.  

[Not: O (Allah)Azîz’dir (asla yenilmeyen ve baş edilmeyen güç ve şeref sahibidir), Hakîm’dir(her şeye hükmetmektedir ve her işini hikmetle=üstün bilgelikle yürütmektedir.)]  

Yahudi olan Benî Nadir kabilesinin akıbetinden ders alınmasını hedefleyen sûre; savaş kaideleri ortaya koyar. Savaşmaksızın elde edilen toprakların idaresi ve ganimetler hakkında kaideler konup münafık-ların bu savaşta ortaya koydukları tavır sergilenir.. Ensar ve muhacirin fedakarlıklarından da bahseder ve sûre şeytanın kalleşliğini ortaya koyup Allah’ın güzel isimlerini ve yüce sıfatlarını anlatarak sona erer.  

1.Haşr suresinde genelde yahudilerden Beni Nadir oğullarının Medine`den sürgün edilmeleri olayından söz edilmektedir. Resulullah (a.s.) hicret ettikten sonra yahudi kabileleriyle ayrı ayrı antlaşma yaptı. Bu arada Nadir oğulları ile de lehinde veya aleyhinde herhangi bir faaliyette bulunmamaları üzere antlaşma yaptı. Ancak Uhud savaşında Mekkelilerin üstün çıkmaları üzerine Nadir oğulları antlaşmalarını bozdular. Liderleri Ka`b bin Eşref Mekke`ye giderek Müslümanlara karşı Ebu Süfyan`la anlaşma yaptı. Bunun üzerine Ka`b`ın süt kardeşi Muhammed bin Mesleme (r.a.) Resulullah (a.s.)`ın emriyle Ka`b`ı bir gece evinde öldürdü. Ardından Müslümanlar Beni Nadir kabilesinin etrafını kuşatarak yurtlarından çıkmalarını istediler. Beni Nadir kabilesi Ka`b için yas tuttuklarını ileri sürerek kendilerine on gün süre tanınmasını istediler. Bu istekleri kabul edildi. Ama onlar bu süre içinde savaş hazırlığı yaptılar. Münâfıkların başı Abdullah bin Ubey de onlara haber göndererek yurtlarından çıkmamalarını, direnmelerini, bu durumda kendisinin de yardımcı olacağını, yurtlarından çıkarılmaları halinde kendileriyle beraber çıkacağını haber verdi.Benu Nadir yahudileri bir ara Resulullah (a.s.)`a suikast teşebbüsünde bulundular. Bu olay da şöyle oldu: Bir fidye olayıyla ilgili olarak Resulullah (a.s.) Benu Nadir`in yanına gitti. Yahudilerden bir grup Resulullah (a.s.)`ı lafa tutarken bir adamlarını, onun oturduğu duvarın üstüne çıkararak oradan üzerine bir taş düşürmekle görevlendirdiler. Ancak duvarın üstüne çıkacak adam harekete geçmeden Cebrail (a.s.) durumu Resulullah (a.s.)`a haber verdi ve Resulullah (a.s.) hızla oradan ayrılarak Medine`ye geldi.Bu olaydan sonra Resulullah (a.s.) yahudilere kesin ültimatom vererek on gün içinde yerlerinden çıkmalarını istedi. Yahudiler Abdullah bin Ubey`in iki bin kişiyle kendilerine yardım edeceği vaadine güvenerek yerlerinden çıkmayacaklarını haber verdiler. Bunun üzerine Müslümanlar yeniden Benu Nadir`i kuşatma altına aldılar. Yahudiler bir süre direndiler. Ama Hz. Ömer (r.a.) yahudilerin mallarına çok düşkün olduklarını düşünerek hurmalarının kesilmesi halinde kalelerinden aşağı inmeyi kabul edeceklerini söyledi. Hz. Ömer (r.a.)`in bu teklifi üzerine yahudilerin hurmaları kesilmeye başlandı. Yahudiler de kalelerinden indiler. Sonunda eşyalarından develerine yükleyebildiklerini yanlarına alarak göçe razı oldular ve genelde güneydeki diğer yahudilerin yanlarına gittiler.Buhari`nin rivayetine göre Abdullah bin Abbas (r.a.) şöyle söylemiştir: "Enfal suresi Bedir hakkında Haşr suresi de Benu Nadir hakkında inmiştir."  

(2)“Bir adam:سَبَّحَ لِلّٰهِ ماَفِي السَّمَوَاتِ وَلْأَرْضِ [Göklerde ve yerde ne varsa, Allah’ı tesbîh etmektedir] (meâlindeki) âyetini okudu. Dedi ki: ‘Bu âyetin hârika telakkī edilen (kabûl edilen) belâğatını(ifâdesinin hârkulâde güzelliğini) göremiyorum.’ Ona denildi: ‘Sen dahi bu seyyah (yolcu) gibi o zamâna git, orada dinle!’ O da kendini Kur’ân’dan evvel orada tahayyül etti (hayâl etti) gördü ki: Mevcûdât-ı âlem (âlemdeki varlıklar) perîşan, karanlıklı, câmid (donuk), şuûrsuz, vazîfesiz olarak hâlî (boş), hadsiz, hududsuz bir fezâda; kararsız, fânî bir dünyada bulunuyorlar. Birden Kur’ân’ın lisânından bu âyeti dinlerken gördü. (...) Bu kâinât bir câmi‘-i kebîr (büyük bir câmi‘) hükmünde, başta semâvât ve arz (gökler ve yer) olarak umum mahlûkātı hayatdârâne (canlı olarak) zikir ve tesbihte ve vazîfe başında cûş u hurûşla (coşkuyla) mes‘ûdâne(mutlu) ve memnûnâne bir vaziyette bulunduruyor, diye müşâhede etti (gördü) ve bu âyetin derece-i belâğâtını zevk ederek, sâir âyetleri buna kıyasla Kur’ân’ın zemzeme-i belâgatı (belâgatındaki tatlılığı) arzın nısfını (yarısını) ve nev‘-i beşerin humsunu (beşte birisini) istîlâ ederek, haşmet-i saltanatı (saltanatının büyüklüğü) kemâl-i ihtiramla (tam bir hürmetle) on dört asır bilâ-fâsıla (aralıksız) idâme ettiğinin (devâm ettirdiğinin) binlerle hikmetlerinden bir hikmetini anladı.” (Şuâ‘lar, 7. Şuâ‘, 125-126)  

[5] Medine'de nâzil olmuş, (24) âyettir.  

(Medine’de nazil olmuştur ve 24 ayettir. 2–7. ayetlerinde Yahudi kabilelerinden Nadir oğullarının sürülmeleri hakkında bilgi verdiği için bu adı almıştır.)  

Medîne’de, hicretin dördüncü yılında indirilmiştir. Yahudi kabîlelerinden Nadir Oğullarının sürgün edilme olayını ele alan sûre, adını ikinci ayetinde geçen ve “savaş için toplanma” veya “sürgün” anlamına gelen “haşr” kelimesinden almıştır. 24 ayettir.  

1 Tesbih: Allah’ı tenzih etmek, zatına olan imanı dil ile ikrar ve amel yönüyle lâyık olmayan her türlü şaibeden uzak tutmak anlamına gelir. Kelimenin aslı; suda çok iyi yüzerek uzaklara gitmek demektir. (Bk. Hadid:1, Saf:1)  

[5004] Zımnen: “şu halde bu başarıyı Allah’a borçlusunuz”. Sebbahanın geçmiş zaman kipiyle gelişi, elde edilen parlak sonucun sebeplerinin geçmişte aranmasına işaret eder (Bkz: 87:1, not 2). Her şeyin O’nu tesbih ettiğini söyleyen İsrâ 44. âyetin sonu, tesbîh’i sadece “işitilen” bir şey olarak anlamamak gerektiğini telkin eder. Tesbîh, kelimenin tersinin mânanın tersini ifade ettiği kelimeler grubuna girer (sebeha-habese, ketebe-beteke, derre-redde, şerefe-fereşe, nehera-rahene, cebbe-becce, sereha-harese, ‘aşeka-kaşe‘a gibi). Sebeha, “tek başına kaldı, uzağa gitti, ayrılıp uzaklaştı” karşılığıyla, “zihnî soyutlamayı” da kapsar. Soyutlama, zihnin yüceltmesi ve bu sayede yücelmesidir. Akıl soyut düşünceyle yücelir. İlk muhataplar soyut düşünemiyorlar, bu da onları “uzak ilâh” inancına sürüklüyor ve “uzak” olana yaklaşmak için aracılar koyuyorlardı. Onları şirke götüren sebep de buydu. Tesbîhte bilinç şart değilken, zikrde bilinç şarttır. Bu girişin hatırlattığı şudur: Allah’ın tasarruf ve takdiri, insanların davranışlarına göre tezahür eder. Dişli ve güçlü bir düşmanı bir tek kayıp vermeden def eden mü’minlere zımnen şöyle deniliyor: Siz de, onlar da bu sonucu asla hesap etmiyordunuz. [5005] Âyetin Azîz ve Hakîm esmasıyla bitmesi şuna işaret eder: Olan biten açıktır; en sonunda tek mükemmel olan Allah galip gelmiştir; zira O’dur Azîz olan. Şimdi anlaşılmış olsa da, başından beri yaşananlar hikmetsiz değildi; zira O’dur Hakîm olan.  

5368 This verse, introducing the Surah is identical with 57:1, introducing S. 57. The theme of both is the wonderful working of Allah's Plan and Providence . In the one case it referred to the conquest of Makkah and taught the lesson of humility. In this case it refers to the dislodgement of the treacherous Banu al Nadir from their nest if intrigue in the neighbourhood of Madinah, practically without a blow. See next note.